به نقل از «پول نیوز»

بررسی سیاست پولی متعارف در مقابل نامتعارف

تاریخ انتشار: ۱۲ اردیبهشت ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۶۵۴۷۹۲

سیاست پولی، فرایندي است که طی آن مقامات پولی یک کشور، عرضه پول را کنتـرل مـی کنند. هدف سیاست پولی غالبا دستیابی به ثبات قیمت ها است.

از جنگ جهانی دوم تا اوایل دهه ۲۰۰۰، ابزار اصلی سیاست پولی بانک‌های مرکزی عمده برای کنترل عرضه پول و نرخ‌های بهره سیاستی بود. در دهه ۲۰۰۰ و با بروز بحران نرخ بهره سیاستی به حد پایینی صفر کاهش یافت و ابزار قیمتی برای سیاست پولی کارایی کافی نداشت.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

بانک‌های مرکزی عمده از ابزار‌های سیاست پولی نامتعارف استفاده کردند و از طریق تسهیل مقداری، تسهیل اعتباری، تسهیل درون زا و مداخله در بازار ارز و تغییر ذخایر بانکی به اعمال سیاست پول پرداختند. کانال‌های انتقال سیاست پولی نیز از طریق علامت دهی و مانده پرتفوی (ترکیب دارایی) انجام شد. پس از بحران و عادی شدن شرایط اقتصادی، بازگشت به سیاست پولی متعارف در برنامه بانک‌های مرکزی عمده قرار گرفت و در حال اجرا است.

 

سیاست پولی، فرایندی است که طی آن مقامات پولی یک کشور، عرضه پول را کنتـرل مـی کنند. هدف سیاست پولی غالبا دستیابی به ثبات قیمت‌ها است، هر چند تعـدادی از کشـورها رشد اقتصادی را نیز بدان می‌افزایند.

 

در شرایط غیرعادی که ابزار متعارف سیاست پولی برای دستیابی به هـدف بانـک مرکـزی کافی نباشد، بانک مرکزی می‌تواند از سیاست نامتعارف پـولی اسـتفاده کنـد. اصـولا در دو وضعیت زیر، سیاست پولی نامتعارف اتخاذ می‌شود:

وقتی نرخ بهره سیاستی، نزدیک صفرباشـد. در سـطح نـرخ بهـره نزدیـک صـفر کاهش بیشتر نرخ بهره سیاستی بانک مرکزی، امکـان پـذیر نمـی باشـد. در چنـین شـرایطی محرک پولی می تواند به سه روش زیر انجام شود:

اول، باهدایت انتظارات مربوط به نرخ بهره میان مدت و بلندمدت.
دوم، باتغییر ترکیب ترازنامه بانک مرکزی.
سوم، باگسترش اندازه ترازنامه بانک مرکزی.

 

عنصر مشترک روش‌های یادشده این است که همگی برای بهبود شرایط تامین مالی، بدون توسل به نرخ بهره بانک مرکزی طراحی شده اند. به دلیـل تاثیرگـذاری بـر ترازنامـه بانـک مرکزی، در تحلیل‌های بانک تسویه‌های بین المللی، سیاست‌های پولی غیرمتعارف، "سیاسـت ترازنامه‌ای بانک مرکـزی"دانسـته شـده اسـت کـه در مقابـل سیاسـت نـرخ بهـره، قـرار دارد.

وقتی نرخ بهره سیاستی، بالاتر از صفر است، اما"مکانیسم انتقال سیاست پولی"دچار اختلال شده باشد. در چنین شرایطی، بانک مرکزی دو انتخاب پیش رو دارد:

 

اول، کاهش نرخ بهره کوتاه مدت حتی بیشتر از نرخ بهره درشرایط عادی.
دوم، عمل به طور مستقیم بر روی مکانیسم انتقال پولی با استفاده از اقـدامات نامتعـارف سیاست ترازنامه‌ای بانک مرکزی. اصولا هرگاه کانال انتقال سیاست پولی به شـدت دچـار اختلال شود، اعمال سیاست پولی متعارف، تا حد زیادی بی اثراست.

 

دکتر احمد یزدان‌پناه استاد اقتصاد دانشگاه الزهرا (س) در یادداشتی در خصوص سیاست پولی متعارف و نامتعارف نوشت؛ بانک مرکزی ایالات متحده (Fed) سیاست پولی را چنین تعریف می‌کند: «آنچه بانک مرکزی کشور، برای تاثیرگذاری بر میزان پول و اعتبار در ایالات‌متحده انجام می‌دهد و همچنین آنچه برای پول و اعتبارات رخ دهد بر نرخ‌های بهره (هزینه پول و اعتبار) و عملکرد اقتصاد کشور اثرگذاری دارد.» این تعریف برای هر بانک مرکزی می‌تواند کاربری داشته باشد. گرچه، وقوع بحران‌های مالی - اقتصادی در قرن بیست و یکم اقدامات بانک‌های مرکزی را از مرز‌های ابزار‌های پول متعارف که بر میزان پول و اعتبار در اقتصاد‌ها اثرگذاری داشتند فراتر برد و در کل به ابزار‌هایی بانک‌های مرکزی متوسل شدند که برای مثال بطور غیرمتعارف دسترسی آنان را برای وجوه کم‌هزینه در حجم بالا مهیا می‌کرد.

کاربرد ابزار‌های پولی غیرمتعارف امروزه به صورت متداول درآمده‌اند به‌طوری‌که ابزار‌هایی مثل خرید دارایی‌های مالی و نرخ‌های تنزیل زیر نرخ بازار تدابیری موقتی برای ایام بحران‌های مالی و اقتصادی به حساب می‌آید و وقتی اقتصاد به حال نرمال خود بازگشت دیگر کاربردی ندارند.

در عکس‌العمل به بحران مالی جهانی (GFC) ۲۰۰۸ بانک‌های مرکزی در سطح جهانی در راستای بسط و توسعه توانمندی‌های خود فراسوی ابزار‌های پولی متفاوت برآمدند و دست به اقدامات فوق‌العاده برای قرض‌دهی‌های اضطراری به منظور جلوگیری از وخامت بیشتر اوضاع و احوال سیستم مالی و اقتصاد‌های خود شدند. آن‌ها برنامه‌هایی را با ابزار‌های پول غیرمتعارف، مثل خرید دارایی در مقیاس بزرگ (LSPs) شروع کردند. در این راستا تجربه و پیامد‌ها برای بانک‌های مرکزی ایالات متحده، اروپا و انگلستان متفاوت بود. مثلا بانک مرکزی ایالات متحده عملیاتی را از مخلوط کردن عملیات بازار باز متعارف با ابزار غیرمتعارف خرید دارایی در مقیاس بزرگ بر جعبه ابزار خود افزود. خلاصه آن‌که به دنبال بحران مالی و رکود ۲۰۰۸، که از دسامبر ۲۰۰۷ تا ژوئن ۲۰۰۹ بطول کشید، بانک‌های مرکزی دنیا به این باور رسیدند که ابزار‌های پولی معمول برای اجرای سیاست‌های پولی آن‌ها کارایی لازم را ندارند. در نتیجه ابزار‌های غیرمتعارف به صحنه آمدند.


ابزار‌های سیاست پولی:
ابزار‌های متعارف (Conventional)
عملیات بازار باز (OMO)
پنجره تنزیل (DW)
سپرده قانونی (RR)


ابزار‌های سیاستی غیرمتعارف:
تسهیل کمی یا مقداری (QE)
تسهیل اعتباری (QC)
پرداخت بهره به ذخایر بانک‌ها
نرخ‌های بهره منفی

در اینجا لازم است، هر چند به اختصار و دور از ورود به مباحث فنی قضیه، به چگونگی کار این دو نوع ابزار پولی اشاره کنیم.

به باور ناظران آگاه پولی برخلاف نظر عامه مردم، بانک‌های مرکزی از جمله Fed، در واقع، نرخ‌های بهره را کنترل نمی‌کنند و بر آن‌ها اثرگذاری دارند؟ بله، ولی کنترل خیر. یک بانک مرکزی فقط می‌تواند «پایه پولی» (monetary base) خود را کنترل کند. یعنی پول در جریان و ذخایر بانکی را. منظور از ذخایر مجموع ذخیره‌های قانونی و ذخایر مازاد هستند. ذخیره یا سپرده قانونی (RR) به درصد یا کسری از سپرده‌های مردم نزد بانک‌ها گفته می‌شود که طبق قانون، ملزم هستند آن را نزد بانک مرکزی به سپرده بگذارند. این‌ها در حقیقت به‌عنوان یک سپر (buffer) در مقابل برداشت‌های غیرانتظاری همزمان مشتریان عمل می‌کنند. ذخایر مازاد و اضافی وجوهی هستند که بانک‌ها جهت احتیاط می‌توانند علاوه بر ذخیره قاونی خود، نزد بانک مرکزی یا گاوصندوق‌های خود نگه دارند به جای آنکه آن‌ها را وام دهند. اکثر بانک‌های مرکزی مسئولیت دو محوره‌ای دارند تحت نام «احکام دوگانه» (Dual Mandate) یعنی هدایت و مدیریت اشتغال حداکثری و ثبات قیمتی (تورم پائین و باثبات). برای دستیابی به این دو هدف اصلی بانک‌ها مرکزی سیاست‌های پولی خود را شکل می‌دهند مثلا، در ایالات متحده Fed، تعدیل پایه پولی را به کمک تغییرات میزان ذخایر بانکی انجام می‌دهد. بانک مرکزی مزبور با تاثیرگذاری بر نرخ بهره سیاستی، نرخ وجوه فدرال، به کنترل و مدیریت ذخایر می‌پردازد.

ابزار‌های پولی متعارف: به عنوان مثال، می‌توان با به‌کارگیری روش بانک مرکزی ایالات متحده، به چگونگی اینکه بانک‌های مرکزی به‌طور سنتی به کنترل پایه پولی می‌پردازند پرداخت و نشان داد چگونه این امر می‌تواند نرخ‌های بهره را تحت تاثیر قرار دهد.

برای بسط پایه پولی، Fed ذخایر جدید خلق می‌کند («چاپ پول») به وسیله اوراق بهادار خزانه (Treasuries) در بازار باز، بنابراین به تزریق ذخایر به اقتصاد می‌پردازد. این اوراق قرضه خزانه‌داری قابل معامله در سمت دارایی‌های ترازنامه بانک مرکزی می‌نشینند. وجوه نقدی که بانک مرکزی مزبور به سیستم می‌افزاید پایه پولی را منبسط می‌کند؛ اما چگونه؟ با دادن ذخایر مازاد جدید به بانک‌ها تا آن‌ها بتوانند به مشتریان خود وام بیشتری بدهند. برای وام‌دهی بیشتر، بانک‌ها می‌بایست نرخ‌های بهره را کاهش دهند تا قرض‌گیرندگان را وسوسه و ترغیب کنند تا از اعتبار وسیع در دسترس، بیشتر و بیشتر استفاده کنند. وام‌ها، بیشتر این امکان را به خانوار‌ها و کسب‌وکار‌ها می‌دهد تا مخارج و مصارف خود را افزایش دهند، این امر، به شرط ثابت ماندن سایر عوامل و شرایط، موجب بالا رفتن سطح فعالیت‌های اقتصادی در جامعه و سرمایه‌گذاری و اشتغال می‌شود. با شتاب گرفتن فعالیت‌های اقتصادی از ناحیه مخارج بیشتر و اضافی، قیمت‌ها و دستمزد‌ها روند صعودی به خود می‌گیرند و جامعه با «تورم» یا تورم بالاتر مواجه می‌شود.

بنابراین، هر افزایشی در پایه پولی منجر به فعالیت اقتصادی بیشتر و منتهی به نرخ‌های تورم بالاتر می‌شود.

برای کاهش پایه پولی یعنی، کاهش ذخایر بانکی، بانک مرکزی ایالات متحده مثل اکثر بانک‌های مرکزی، اوراق قرضه خزانه‌داری در بازار باز (نه آزاد) می‌فروشد، تا بدین‌وسیله ذخایر بانکی را تقلیل دهد. این کاهش ذخایر بانکی مسبب کاهش پایه پولی شده و لذا موجب می‌شود که توانایی بانک‌ها برای وام‌دهی با محدودیت همراه شود. کمیاب‌تر شدن اعتبار در جامعه منجر به بالا رفتن نرخ‌های بهره می‌شود، که به شرط ثابت ماندن سایر عوامل و شرایط موجب کند شدن آهنگ رشد مخارج و فعالیت‌های اقتصادی، اشتغال و درنهایت تورم می‌شود.

بطور سنتی بانک‌ها بده بستان و معاملات و وام‌ستانی و وام‌دهی‌های خود را با نرخ وجوه بانک مرکزی (Fed funds rate) انجام می‌دهند. اگر بانک مرکزی چنین معین کند که این نرخ به بالاتر رفتن آن از دامنه هدف‌گذاری شده آن منجر شود، با خرید اوراق قرضه خزانه‌داری موجب افزایش ذخایر بانکی شده و نرخ وجوه فدرال رزرو (بانک مرکزی) را پائین‌تر می‌آورد. اگر نرخ مزبور افت زیادی نسبت به نرخ هدف بانک مرکزی پیدا کند، بانک مرکزی درصدد فروش اوراق قرضه خزانه برمی‌آید تا ذخایر را کاهش داده و نرخ وجوه فدرال را بالا برد و آن را به سمت نرخ هدف آن بکشاند؛ بنابراین بانک مرکزی با اجرا عملیات و معاملات بازار باز به حفاظت از نرخ وجوه فدرال هدف‌گذاری شده می‌پردازد.

 همچنین Fed می‌تواند اندازه پایه پولی را از طریق «پنجره تنزیل» خود افزایش دهد. وام‌های تنزیلی میزان ذخایر بانکی را بالا می‌برند، که این امر به‌نوبه خود موجب افزایش پایه پولی می‌شود. بانک‌ها دیگر قادر نخواهند بود ذخایر اضافی و فوق‌العاده از سایر بانک‌ها در بازار وجوه فدرال به دست آورند. بانک مرکزی می‌تواند با تغییرات نرخ تنزیل بر میزان وام‌های تنزیلی اثرگذاری کند. نوعاً نرخ تنزیل بیشتر از نرخ وجوه فدرال است و بانک‌های مرکزی در انجام وظیفه مهم خود تحت عنوان «آخرین مرجع وام‌دهی» (Lender of Last Resort) وقتی بانک‌ها پول‌لازم هستند و نمی‌توانند از منابع بانک‌های دیگر (رقیب) در دامنه هدف وجوه فدرال، آن را تامین کنند به بانک مرکزی متوسل می‌شوند. علاوه بر این، بانک‌ها تا می‌توانند ترجیح می‌دهند سراغ پنجره تنزیل نروند چراکه این مراجعه به نوعی با بدنامی آن بانک در صنعت بانکی همراه می‌شود اگر توسط بانک‌های دیگر و سرمایه‌گذاران کاشف به عمل آید که فلان بانک وامی تنزیلی از بانک مرکزی گرفته، این امر اعتبار مالی او را زیر سوال می‌برد و آن بانک را در معرض خطر شکست و درماندگی قلمداد می‌کنند چراکه نتوانسته از وام‌های ارزان‌تر دیگر استفاده کند و آن‌ها را به دست آورد. درنتیجه، یک بانک ممکن است در جمع‌آوری سرمایه مورد نیاز علی‌رغم مساعدت‌های بانک مرکزی هم باز با مشکلات بیشتری روبرو باشد.

بانک مرکزی می‌تواند با تغییرات نسبت ذخیره یا سپرده قانونی (RR) پایه پولی را تغییر دهد.

ابزار‌های پولی نامتعارف: با ظهور و بروز بحران مالی جهانی در سال ۲۰۰۸، بانک‌های مرکزی مجبور شدند نرخ‌های هدف خود را به سمت «اوراق با بهره صفر» یا با کرانه پایین صفر (Zero lower bound) یا ZLB بکشانند، که نرخ هدف وجوه سقوط کند. بانک‌های مرکزی شرق و غرب عالم، بقول قدما از جابلقا تا جابلسا یعنی از اروپا و انگلیس گرفته تا ژاپن به ما پناه بردند، هر چند با ترس و دلهره. به هر حال، وقتی مسلم شد و دریافتند که با به کارگیری نرخ بهره صفر به‌عنوان یک ابزار پولی متعارف نمی‌توانند به تحریک فعالیت‌های اقتصادی جامعه بپردازند درصدد معرفی ابزار‌های پولی متعدد نامتعارف شدند.

 تعلق بهره به ذخایر (Interest on reserves) یا LOR که این امکان و اجازه را به بانک‌های مرکزی می‌داد تا به بانک‌ها برای نگهداری ذخیره بهره بپردازند به جای آنکه با آن‌ها وام دهند. بانک‌های مرکزی به سپرده‌های قانونی (RR) و ذخایر مازاد آن‌ها بهره می‌دادند. به‌عنوان مثال، اگر نرخ بهره برای ذخایر مازاد بانک ۲ درصد بود و در بهترین شرایط بانک می‌توانست از یک وام ۱.۵ درصد بهره کسب کند، بانک مزبور نگهداری ذخیره را برمی‌گزید و انتخاب می‌کرد. با بالا بردن نرخ بهره ذخایر مازاد، یک بانک مرکزی می‌توانست سرعت قرض‌دهی بانک‌ها به کمک افزایش بازده ناشی از نگهداری ذخایر برای آن‌ها را کاهش دهد و یا از شتاب آن بکاهد. برعکس اگر نرخ بهره ذخیره‌های مازاد کاهش می‌یافت، بانک‌ها ذخیره‌های کمتری نگهداری می‌کردند و این به آهنگ قرض‌دهی آن‌ها شتاب می‌بخشید.

 تسهیل مقداری (QE). وقتی رخ می‌دهد که یک بانک مرکزی به خرید قسمتی از دارایی‌هایی که در تملک بانک‌ها هستند اقدام کند، از قبیل «اوراق خزانه‌داری» و یا «اقساط وام رهنی با پشتوانه اوراق بهادار» (MBS) در مقیاس بزرگ و غیرمعمول برای خلق ذخایر جدید برای بانک‌ها تا آن‌ها بتوانند وام بیشتری اعطا کنند. تسهیل مقداری یا کمّی یک انبساط فوق‌العاده و استثنایی در مقیاس وسیع برای پایه پولی است، که با فرض آنکه بانک مرکزی به ZL ۸ خود رسیده است ضروری به نظر می‌رسد. خرید دارایی‌ها در مقیاس وسیع (LBAPs) توسط بانک مرکزی ایالات متحده که از نوامبر ۲۰۰۸ شروع شد در همین راستا است.

 تسهیل اعتباری (Credit easing). وقتی یک بانک مرکزی دارایی‌های خاص و معینی را برای تهیه و تدارک نقدینگی برای بخش خاصی از بازار خریداری می‌کند، بدون آنکه اندازه پایه پولی را تغییر دهد، تسهیل اعتباری گفته می‌شود. در گذشته، بانک‌های مرکزی به خرید و فروش اوراق قرضه دولتی کوتاه‌مدت می‌پرداختند. امروزه آن‌ها به معامله و مبادله سایر اوراق بهادار، از قبیل اوراق قرضه دولتی بلندمدت، اوراق قرضه شرکتی (Corporate bonds) و اقساط وام رهنی با پشتوانه اوراق بهادار می‌پردازند. بانک‌های مرکزی با تغییر ترکیب پرتفوی خود (به‌عنوان مثال، از اوراق قرضه کوتاه‌مدت به بلندمدت یا از اوراق خزانه به MBS) برای یک بازار خاص و معین با تسهیل اعتباری نقدینگی اضافی مهیا می‌کنند.

این همان سیاستی است که فدرال رزوی‌ها بدان «چرخش عملیاتی» می‌گویند؛ که همان چرخش و جابجایی اوراق قرضه سبد دارایی یا پرتفوی بانک مرکزی است. سیاست‌هایی که شامل برنامه تمدید سررسید‌ها و سرمایه‌گذاری‌های مجدد می‌شوند.

 راهنمایی‌ها و ارشاد (نه به معنی فارسی آن) بیش‌نگر (Forward guidance) وقتی رخ می‌دهد که یک بانک مرکزی اعلام می‌کند که قصد دارد دست به سیاستی بزند که بر سطوح پایه پولی آتی و آینده اثرگذاری دارد. اگر به فرض Fed متعهد شده باشد که نرخ هدف وجوه فدرال را در حد ۲۵/۰ درصد، لااقل برای یکسال، حفظ کند. این سیگنال و علائمی برای آینده است که لااقل برای یکسال آتی باید منتظر پایه پولی بزرگتر بود. شکل دیگر این ابزار پولی نامتعارف آنست که بانک مرکزی قول می‌دهد که نرخ‌های بهره را تا آنجا پائین نگه دارد تا متغیرهایی، چون بیکاری، تورم و یا هر دوی آن‌ها به حد معین شده برای آن‌ها برسند. بانک‌های مرکزی از این ابزار پولی برای اطلاع‌رسانی از کم‌وکیف اجرای سیاست‌های پولی برای آینده بهره می‌گیرند. این کاهش نااطمینانی‌های از آینده و نامعلومی از آن باعث می‌شود که بنگاه‌ها و خانوار‌ها در زمان حال به استقراض و خرج بیشتر بپردازند.

 سیاست نرخ بهره صفر ZIRP و سیاست (ابزار) نرخ بهره منفی NIRP سیاست‌هایی هستند که در آن‌ها نرخ سیاستی Policy rate، از قبیل نرخ وجوه فدرال در ایالات متحده صفر یا منفی مقرر شوند. در سال‌های اخیر برخی بانک‌های مرکزی مثل بانک‌های اتحادیه اروپا، ژاپن و سوئیس، از ZIRP به NIRP تغییر موضع داده‌اند. هدف چنین سیاستی آن بوده که موجب انگیزه و تحریک مخارج بیشتر خانوار‌ها شوند و با ارزان‌تر نمودن وجوه استقراض سرمایه‌گذاری‌ها را در جامعه افزایش دهند. از نظر عملیاتی، اگر یک بانک مرکزی سیاست‌اش آن باشد که در رابطه با ذخایر مازاد بانک‌ها و پرداخت بهره IOER، به جای آنکه به بانک‌ها بابت سپرده‌گذاری ذخایر مازاد بهره بپردازد، بانک مرکزی مزبور بابت نگه‌داری ذخایر مازاد از آن‌ها بهره مطالبه کند، این گویای آن است که از ابزار نرخ بهره منفی استفاده می‌کند.

 

در نتیجه؛ هنگامی که نرخ‌های بهره [سود]کارایی خود را از دست می‌دهند، یکی از سیاست‌های مناسب در این مسیر استفاده از سیاست‌های نامتعارف است. علاوه بر این، سیاست نامتعارف پولی (بدون اجرای سیاست‌های مکمل آن) با توجه به اثرات نامطلوبی که بر تورم دارد، باید در وضعیتی به کار گرفته شود که بانک مرکزی در کنترل انتظارات تورمی به خوبی عمل کرده و در نتیجه نرخ تورم در سطح پایینی قرار داشته باشد. در غیر این صورت، اجرای این سیاست موج افزایش تورم برای کشور‌هایی مثل ایران که سیستم بانکی و مالی کمتر توسعه یافته دارند، خواهد شد.

نکته مهم آن است که در اکثر کشور‌هایی که از این ابزار استفاده نموده اند ملاحظه می‌شود که به دلیل پایین بودن نرخ بهره، عملاً اجرای سیاست‌های پولی متداول تأثیری بر روی کاهش بیشتر نرخ بهره نداشته است که این موضوع موج گرایش بانک‌های مرکزی به اجرای سیاست‌های غیرمتعارف پولی شده است. اما در اقتصاد ایران، نرخ‌های بهره حتی با اجرای سیاست‌های پولی انبساطی نیز کاهش نیافته و از چسبندگی بالایی برخوردار بوده اند؛ بنابراین یکی از موانع اجرای چنین سیاست هایی، آثار پولی مداخله بانک مرکزی در کنار روند فزاینده رشد پایه پولی و نقدینگی ناشی از مشکلات ساختاری اقتصاد است.

منبع: پول نیوز

کلیدواژه: سیاست پولی سیاست متعارف سیاست نامتعارف سیاست بانک مرکزی کنترل تورم بانک مرکزی ایالات متحده اجرای سیاست های پولی بانک مرکزی می تواند فعالیت های اقتصادی بانک های مرکزی اوراق قرضه خزانه نرخ بهره سیاستی نرخ های بهره ابزار های پولی تسهیل اعتباری پولی نامتعارف بانک مرکزی یک بانک مرکزی ابزار های پول اوراق بهادار پایه پولی پول و اعتبار ذخایر بانکی ذخایر مازاد خرید دارایی ابزار پولی ذخایر بانک خزانه داری بانک ها سیاست پول دارایی ها بازار باز نرخ هدف وام دهی وام ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.poolnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «پول نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۶۵۴۷۹۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

حداقل چند درصد اقتصاد جهان وابسته به ذخایر ژنتیکی است؟

محمدرضا اشرف زاده مدیر کل دفتر ذخایر ژنتیکی حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست کشور در گفتگو با خبرنگار محیط زیست باشگاه خبرنگاران جوان درباره ذخایر ژنتیکی در کشور این گونه بیان کرد: تنوع زیستی به تمامی شکل‌های تنوع در سیستم های حیاتی با ساختار سلسله مراتبی شامل ژن، گونه و اکوسیستم اشاره دارد. مکانیسم های بروز تنوع در اطلاعات ژنها، ماده خام لازم برای عملکرد انتخاب طبیعی، واگرایی جمعیتها و ظهور گونه‌های متنوع جدید را پایه گذاری می کند و در سطحی بالاتر، از ترکیب گونه های مختلف جوامع و اکوسیستمهای متنوعی خلق می گردد.    تنوع ذخایر ژنتیکی و زیستی چه کمکی می‌تواند به زیست یک کشور کند؟   او گفت:از خدمات ارائه شده توسط تنوع زیستی به نوع بشر می‌توان به تامین آب آشامیدنی، اکسیژن، غذا، دارو، تجزیه زباله و به بطور کلی کمک به سیاره زمین برای مواجه با بلایای طبیعی اشاره کرد. بخش عمده‌ای از منابع غذایی ما به واسطه خدمات زیست محیطی قابل توجه گونه‌های گرده افشان تهیه میشود. انواع گونهها و نژاد‌های دام، طیور و آبزیان که در طول هزاران سال از خویشاوندان وحشی خود توسط انسان اهلی سازی شده اند در جهت تولید و تامین مواد غذایی انسان استفاده می‌شوند.    اشرف زاده ادامه داد :کشت و اهلی سازی انواع متعدد گونه و واریته های گیاهی از اجداد وحشی آنها در طول تاریخ بشر به تغییر سبک زندگی جوامع انسانی از جامعه شکارگر-گرداور به جوامع یکجانشین و توسعه کیفی تمدن نوع بشر منتج شده است. بسیاری از دارو‌ها از ترکیبات موجود در طبیعت مشتق یا مدل شده اند. از ۲۵۲ دارویی که توسط سازمان جهانی بهداشت (WHO) به عنوان دارو‌های اساسی و ضروری در نظر گرفته شده است، ۱۱ درصد منحصراً منشاء گیاهی دارند و تعداد قابل توجهی نیز دارو‌های مصنوعی به دست آمده از پیش ساز‌های طبیعی هستند. برای مثال، آسپرین ریشه در گیاهان دارویی دارد و ترکیب اصلی این دارو برای اولین بار از یک ترکیب شیمیایی طبیعی به نام سالیسین، که در گیاهانی مانند بید و مورد سبز وجود دارد، ساختند. پنی سیلین و تتراسایکلین و همچنین سایر آنتی بیوتیک‌ها به صورت کلی فراورده‌ها یا موادی هستند که از میکروارگانیسم‌ها تولید یا مشتق می‌شوند.   او گفت:تنوع زیستی در حفظ چرخه آب نقش کلیدی دارد. تعرق (حرکت آب از طریق پوشش گیاهی و خاک)، ۶۲ درصد از آب شیرین قابل تجدید سالانه سیاره ما را تأمین می‌کند. تنوع زیستی همچنین آب را پاکسازی و تصفیه می‌کند. به عنوان مثال، گیاهان تالابی به حذف فلزات سنگین کمک می‌کنند. پوشش گیاهی بر الگو‌های بارندگی محلی تأثیرگذار است. حذف گیاهان در مقیاس بزرگ این الگو‌ها را به طور جدی تغییر می‌دهد. از طریق فتوسنتز، گیاهان از دی اکسید کربن، نور خورشید و آب برای تولید انرژی و آزادسازی اکسیژن استفاده می‌کنند.    اشرف زاده تصریح کرد: یکی از بزرگترین منابع اکسیژن مورد نیاز ما برای تنفس فیتوپلانکتون هایی هستند که در نزدیکی سطح اقیانوس زندگی می‌کنند. جوامع گیاهی، ازن موجود در سطح زمین، مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد و سایر گاز‌های گلخانه‌ای را جذب می‌کنند.    او گفت: باکتری ها، قارچ ها، کرم ها، حشرات، پرندگان، سوسک‌ها و سایر موجودات زنده تجزیه کننده هستند و با تجزیه و بازچرخانی عناصر کربن، نیتروژن و فسفر، مواد ضروری را برای رشد جوامع گیاهی جدید فراهم می‌سازند. بدون این عمل زمین قادر به پشتیبانی از حیات نیست.   اشرف زاده بیان کرد: به تنوع DNA در افراد تشکیل دهنده یک گونه تنوع ژنتیکی گفته می شود. تنوع در سطح ژن منجر به تنوع در توالی و ساختار و عملکرد پروتئین ها و خلق عملکردهای جدید می شود.    او گفت:این فرایند منجر به ایجاد تنوع در ویژگی‌های افراد درون یک گونه یا به عبارت دیگر تنوع درون گونه ای می شود. این تنوع درون گونه ای، ماده لازم برای سازش جمعیت ها با شرایط محیطی ناهمگون را فراهم کرده و بدنبال این سازش واگرایی جمعیتی اتفاق می افتد. این تمایزات بین جمعیتی در بعد زمان عمق پیدا کرده و منجر به جدا شدن خزانه ژنتیکی جمعیت¬های یک گونه و گونه زایی می شود.    اشرف زاده تصریح کرد:بر همین اساس، دومین سطح از تنوع زیستی یعنی تنوع در سطح گونه شکل می گیرد. در یک سطح بالاتر، از تلفیق گونه های مختلف با اجزای غیرزیستی متفاوت اکوسیستم¬های متنوعی ایجاد شده که تشکیل دهنده سومین سطح از تنوع زیستی تحت عنوان تنوع اکوسیستمی است.    او گفت:تنوع ژنتیکی، ماده خام مورد نیاز برای اصلاح و توسعه نژاد‌های حیوانی جدید و همچنین ارقام زراعی را بسته به نیاز‌های بشر در حوزه کشاورزی فراهم می‌آورد. خزانه ژنتیکی موجودات زنده بزرگترین منبع برای توسعه محصولات در حوزه زیست فناوری است. تنوع ژنتیکی موجود در جمعیت های حیات وحش سنگ بنای زیستایی و برازش زیستی آنها است. همچنین، تنوع ژنتیکی در جمعیت های حیات وحش امکان سازگاری و تاب اوری آنها را در مواجهه با تغییرات زیست محیطی فراهم می کند.    اشرف زاده تصریح کرد: حیات بسیار متنوع است. بر اساس برخی برآورد ها، در حال حاضر بین ۱۰ تا ۱۵ میلیون گونه یوکاریوتی روی زمین زیست می کنند. این برآورد در مورد باکتری ها و آرکی ها به تریلیون ها گونه می رسد.    او گفت:این تنوع زیستی خارق العاده و وصف ناپذیر به شکلی بحرانی در خطر انقراض قرار دارد. بر اساس داده های موجود از سال ۱۹۷۰ تاکنون، یعنی حدود نیم قرن، به طور متوسط هر گونه در حدود ۷۰ درصد از جمعیت خود را از دست داده است. اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، پیش بینی می کند در صورت ادامه شرایط کنونی تا سال ۲۰۵۰ نیمی از تنوع زیستی حال حاضر در سطح گونه منقرض خواهد شد.   اشرف زاده تصریح کرد: بطور کلی، عوامل تهدید کننده تنوع زیستی را در پنج دسته شامل تخریب زیستگاه، گونه های مهاجم، تغییرات اقلیم، بهره برداری بیش از حد و آلودگی محیط زیست طبقه بندی می کنند. اگر چه بطور کلی از بین رفتن و تخریب زیستگاه را مهمترین عامل تهدید کننده تنوع زیستی می دانیم، اما وزن دهی به هر کدام از این عوامل از منظر مقدار آسیب به تنوع زیستی با در نظر گرفتن عواملی نظیر رده موجود زنده، ویژگی های گونه، شرایط محیطی و زمان رتبه این عوامل را تغییر می دهد. به عنوان مثال، در پستاندارن خشکی زی مهمترین عامل تهدید از بین رفتن و تخریب زیستگاه، اما در پستاندران دریایی مهمترین عامل بهره¬برداری بیش از حد است.    برنامه‌های حفاظت از ذخایر ژنتیکی   او گفت: با توجه به اندازه جمعیت انسان که عملا امکان حفظ تمامی جمعیت های حیات وحش را ناممکن ساخته، مهمترین راهکار ما برای حفظ تنوع زیستی انتخاب مناطقی با بیشترین غنای زیستی و متوقف ساختن یا به حداقل رساندن فشار توسعه ای انسان در آنجا یا حفاظت درون زیستگاهی است. بر همین اساس، سازمان حفاظت محیط زیست کشور مناطقی را در قالب ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره، مناطق چهارگانه (پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت‌شده) و مناطق شکار ممنوع تحت حفاظت دارد. در حال حاضر، ۳۲۰ منطقه به عنوان مناطق حفاظت شده با مساحت حدود ۱۹ میلیون هکتار تحت حفاظت سازمان حفاطت محیط زیست قرار دارد. اما در مورد برخی گونه¬ها این راهکار بنا به دلایلی کافی نبوده و نیاز به حفظ جمعیت¬هایی از آنها خارج از زیستگاه طبیعی در اسارت وجود دارد. در چنین مواردی ایجاد مراکزی همچون باغ وحش ها، اکواریوم ها، مراکز تکثیر در اسارت و باغ¬های گیاه شناسی تحت عنوان حفاظت برون زیستگاهی درون تنی برای تکثیر و پرورش جمعیت های وحشی پیشنهاد می¬شود که مکمل حفاظت درون زیستگاهی است.    او گفت:شیوه دیگری از حفاظت برون زیستگاهی حفاظت از منابع ژنتیکی در قالب بانک های ژن حیات وحش است که حاوی DNA و یا بافت های مختلف گونه های حیات وحش هستند.    اشرف زاده تصریح کرد: از جمله کاربرد‌های حفاظتی بانک‌های ژن می‌توان به انجام تحقیقات تخصصی در زمینه تنوع ژنتیکی و ژنتیک جمعیت به منظور اتخاذ و توسعه راهبرد‌ها و اقدامات حفاظتی همچون نقل و انتقال حیوانات، معرفی مجدد گونه‌ها به زیستگاه‌های طبیعی و به حداقل رساندن درون آمیزی در برنامه‌های تکثیر در اسارت اشاره داشت. شاخه ژنتیک حفاظت به استفاده از داده های ژنتیکی در جهت حفاظت از تنوع زیستی در سطح ژن می پردازد. در این شاخه، به منظور ارزیابی برازش ژنتیکی یک جمعیت اقدام به برآورد پارامتر‌های ژنتیکی مهم مانند ارزیابی تنوع، فرسایش و آسیب پذیری ژنتیکی می شود. رانش ژنتیکی، مهاجرت، انتخاب و جهش فرایند‌های تکاملی اولیه شکل دهنده تنوع ژنتیکی هستند.   او گفت:  این فرایند‌ها ویژگی های جمعیتی شامل تنوع ژنتیکی، تمایز ژنتیکی، اندازه جمعیت موثر و جریان ژنی را مشخص می کنند. بانک های ژن حاوی بافت و DNA حیات وحش بواسطه دسترسی به منابع مورد نیاز برای انجام این گونه مطالعات حائز اهمیت هستند.   اشرف زاده بیان کرد: همچنین، از اطلاعات ژنتیکی کسب شده از این منابع ژنتیکی می توان برای شناسایی بیماری های ژنتیکی و شناسایی نمونه های مشکوک کسب شده از متخلفین حیات وحش اقدام کرد. بانک بافت سازمان حفاظت محیط زیست ایران حاوی بیش از ۴۰۰۰ کرایوویال از انواع بافت های حیات وحش کشور اعم از پستانداران، پرندگان، خزندگان، ماهیان و دوزیستان است.   او گفت، یکی دیگر از گام‌های اساسی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور، تدوین و تصویب قوانین و مقررات مناسب است که در این خصوص قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی کشور در سال ۱۳۹۷ ابلاغ شده است. در همین راستا و به منظور انجام تکالیف قانونی سازمان به نحو مطلوب، اقدامات ذیل در دستور کار قرار دارد:تجدیدنظر و به روز رسانی در برنامه‌ریزی‌های بانک ژن ستاد و شش بانک ژن استانی به عنوان بانک‌های ژن موازی و ارتقای کمی و کیفی آنها تدوین، به روز رسانی و ابلاغ دستورالعمل‌های مرتبط با قوانین و اسناد بالادستی، تهیه نقشه ژنتیکی گونه‌های در تهدید حیات وحش کشور،غنی سازی بانک‌های ژن از نظر تعداد و پراکنش جغرافیایی نمونه‌های زیستی و غنای گونه‌ای، فراهم نمودن زیرساخت‌های لازم جهت ایجاد و تکمیل سامانه‌های اطلاعاتی، به منظور ساماندهی داده‌ها و اطلاعات منابع ژنتیکی در حوزه حیات وحش، برنامه‌ریزی و اقدام در خصوص استفاده از فناوری‌ها و رویکرد‌های نوین در حفاظت و مدیریت ذخایر ژنتیکی نظیر کاربرد هوش مصنوعی،ارزیابی و اقدام در زمینه فراهم نمودن زیرساخت‌های لازم به منظور ایجاد بانک سلولی گونه‌های در معرض خطر در سازمان حفاظت محیط زیست،تنویر افکار عمومی و تقویت دانش تخصصی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی حیات وحش،تقویت ارتباط با سازمان‌های مسئول، دانشگاه‌ها، انجمن‌ها و مراکز علمی پژوهشی در زمینه حفاظت و مدیریت ذخایر ژنتیکی حیات وحش.   حداقل چند درصد اقتصاد جهان و چند درصد نیاز‌های بشر وابسته به ذخایر ژنتیکی و مشتقات زیستی است؟   اشرف ‌زاده تصریح کرد؛ تجزیه و تحلیل ۱۶۳ بخش صنعت و زنجیره تامین آنها نشان داده است که بیش از نیمی از تولید ناخالص داخلی جهان نسبتا یا شدیدا به طبیعت و خدمات آن وابسته است. گرده افشانی، کیفیت آب و کنترل بیماری، سه نمونه از خدماتی هستند که یک اکوسیستم می‌تواند ارائه دهد.   او گفت: ۴۴ تریلیون دلار از تولید ارزش اقتصادی بیش از نیمی از کل تولید ناخالص داخلی جهان  به طور نسبی یا به شدت به طبیعت و خدمات آن وابسته است و در نتیجه در معرض خطرات ناشی از دست دادن طبیعت قرار دارد. ساخت و ساز (۴ تریلیون دلار)، کشاورزی (۲.۵ تریلیون دلار) و غذا و نوشیدنی (۱.۴ تریلیون دلار) سه صنعت بزرگ هستند که بیشترین وابستگی را به طبیعت دارند. در مجموع، ارزش آنها تقریباً دو برابر اندازه اقتصاد آلمان است. چنین صنایعی به استخراج مستقیم منابع از جنگل‌ها و اقیانوس‌ها یا ارائه خدمات اکوسیستمی مانند خاک‌های سالم، آب تمیز، گرده افشانی و آب و هوای پایدار متکی هستند.   او گفت: از آنجایی که طبیعت ظرفیت خود را برای ارائه چنین خدماتی از دست می‌دهد، این صنایع می‌توانند به طور قابل توجهی مختل شوند. صنایع بسیار وابسته به طبیعت ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی (۱۳ تریلیون دلار) را تولید می‌کنند، در حالی که صنایع با وابستگی نسبی ۳۷ درصد (۳۱ تریلیون دلار) تولید می‌کنند. بسیاری از صنایع در زنجیره تامین خود «وابستگی‌های پنهان» قابل توجهی به طبیعت دارند و ممکن است بیش از حد انتظار در معرض خطر اختلال باشند.   اشرف زاده تصریح کرد: از منظر جهانی، اقتصاد‌های بزرگتر دارای بالاترین مقادیر مطلق تولید ناخالص داخلی در بخش‌های وابسته به طبیعت هستند: ۲.۷ تریلیون دلار در چین، ۲.۴ تریلیون دلار در اتحادیه اروپا و ۲.۱ تریلیون دلار در ایالات متحده.   او گفت: اگر چه بطور کلی از بین رفتن و تخریب زیستگاه را مهمترین عامل تهدید کننده تنوع زیستی میدانیم، اما وزن دهی به هر کدام از این عوامل از منظر مقدار آسیب به تنوع زیستی با در نظر گرفتن عواملی نظیر رده موجود زنده، ویژگی های گونه، شرایط محیطی و زمان رتبه این عوامل را تغییر میدهد. به عنوان مثال، در پستاندارن خشکی زی مهمترین عامل تهدید از بین رفتن و تخریب زیستگاه، اما در پستانداران دریایی مهمترین عامل بهره برداری بیش از حد است.     برنامه‌های حفاظت از ذخایر ژنتیکی   اشرف زاده تصریح کرد: با توجه به اندازه جمعیت انسان که عملا امکان حفظ تمامی جمعیت های حیات وحش را ناممکن ساخته، مهمترین راهکار ما برای حفظ تنوع زیستی انتخاب مناطقی با بیشترین غنای زیستی و متوقف ساختن یا به حداقل رساندن فشار توسعهای انسان در آنجا یا حفاظت درون زیستگاهی است. بر همین اساس، سازمان حفاظت محیط زیست کشور مناطقی را در قالب ذخیره‌گاه‌های زیست‌کره، مناطق چهارگانه (پارک‌های ملی، آثار طبیعی ملی، پناهگاه‌های حیات وحش و مناطق حفاظت‌شده) و مناطق شکار ممنوع تحت حفاظت دارد.    او گفت:در حال حاضر، ۳۲۰ منطقه به عنوان مناطق حفاظت شده با مساحت حدود ۱۹ میلیون هکتار تحت حفاظت سازمان حفاطت محیط زیست قرار دارد. اما در مورد برخی گونه ها این راهکار بنا به دلایلی کافی نبوده و نیاز به حفظ جمعیت هایی از آنها خارج از زیستگاه طبیعی در اسارت وجود دارد. در چنین مواردی ایجاد مراکزی همچون باغ وحشها، اکواریومها، مراکز تکثیر در اسارت و باغ های گیاه شناسی تحت عنوان حفاظت برون زیستگاهی درون تنی برای تکثیر و پرورش جمعیت های وحشی پیشنهاد می شود که مکمل حفاظت درون زیستگاهی است.    اشرف زاده تصریح کرد:شیوه دیگری از حفاظت برون زیستگاهی حفاظت از منابع ژنتیکی در قالب بانکهای ژن حیات وحش است که حاوی DNA و یا بافت¬های مختلف گونه¬های حیات وحش هستند. از جمله کاربرد‌های حفاظتی بانک‌های ژن می توان به انجام تحقیقات تخصصی در زمینه تنوع ژنتیکی و ژنتیک جمعیت به منظور اتخاذ و توسعه راهبرد‌ها و اقدامات حفاظتی همچون نقل و انتقال حیوانات، معرفی مجدد گونه‌ها به زیستگاه‌های طبیعی و به حداقل رساندن درون آمیزی در برنامه‌های تکثیر در اسارت اشاره داشت. شاخه ژنتیک حفاظت به استفاده از داده¬های ژنتیکی در جهت حفاظت از تنوع زیستی در سطح ژن می پردازد.    او گفت: در این شاخه، به منظور ارزیابی برازش ژنتیکی یک جمعیت اقدام به برآورد پارامتر‌های ژنتیکی مهم مانند ارزیابی تنوع، فرسایش و آسیب پذیری ژنتیکی می شود. رانش ژنتیکی، مهاجرت، انتخاب و جهش فرایند‌های تکاملی اولیه شکل دهنده تنوع ژنتیکی هستند. این فرایند‌ها ویژگی های جمعیتی شامل تنوع ژنتیکی، تمایز ژنتیکی، اندازه جمعیت موثر و جریان ژنی را مشخص میکنند. بانکهای ژن حاوی بافت و DNA حیات وحش بواسطه دسترسی به منابع مورد نیاز برای انجام این گونه مطالعات حائز اهمیت هستند.   اشرف زاده تصریح کرد:همچنین، از اطلاعات ژنتیکی کسب شده از این منابع ژنتیکی میتوان برای شناسایی بیماریهای ژنتیکی و شناسایی نمونه های مشکوک کسب شده از متخلفین حیات وحش اقدام کرد. بانک بافت سازمان حفاظت محیط زیست ایران حاوی بیش از ۴۰۰۰ کرایوویال از انواع بافتهای حیات وحش کشور اعم از پستانداران، پرندگان، خزندگان، ماهیان و دوزیستان است.یکی دیگر از گام‌های اساسی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی کشور، تدوین و تصویب قوانین و مقررات مناسب است که در این خصوص قانون حفاظت و بهره برداری از منابع ژنتیکی کشور در سال ۱۳۹۷ ابلاغ شده است.   او گفت:در همین راستا و به منظور انجام تکالیف قانونی سازمان به نحو مطلوب، اقدامات ذیل در دستور کار قرار دارد:تجدیدنظر و به روز رسانی در برنامه‌ریزی‌های بانک ژن ستاد و شش بانک ژن استانی به عنوان بانک‌های ژن موازی و ارتقای کمی و کیفی آنها، تدوین، به روز رسانی و ابلاغ دستورالعمل‌های مرتبط با قوانین و اسناد بالادستی،تهیه نقشه ژنتیکی گونه‌های در تهدید حیات وحش کشور، غنی سازی بانک‌های ژن از نظر تعداد و پراکنش جغرافیایی نمونه‌های زیستی و غنای گونه‌ای،فراهم نمودن زیرساخت‌های لازم جهت ایجاد و تکمیل سامانه‌های اطلاعاتی، به منظور ساماندهی داده‌ها و اطلاعات منابع ژنتیکی در حوزه حیات وحش،برنامه‌ریزی و اقدام در خصوص استفاده از فناوری‌ها و رویکرد‌های نوین در حفاظت و مدیریت ذخایر ژنتیکی نظیر کاربرد هوش مصنوعی، ارزیابی و اقدام در زمینه فراهم نمودن زیرساخت‌های لازم به منظور ایجاد بانک سلولی گونه‌های در معرض خطر در سازمان حفاظت محیط زیست،تنویر افکار عمومی و تقویت دانش تخصصی در زمینه حفاظت از ذخایر ژنتیکی حیات وحش، تقویت ارتباط با سازمان‌های مسئول، دانشگاه‌ها، انجمن‌ها و مراکز علمی پژوهشی در زمینه حفاظت و مدیریت ذخایر ژنتیکی حیات وحش.   باشگاه خبرنگاران جوان اجتماعی محیط زیست